BIST Sürdürülebilirlik Endeksi

Sürdürülebilirlik, dünyadaki kaynakları verimli bir şekilde kullanmanın yanı sıra gelecek nesillere sağlıklı bir dünya bırakmanın da anahtarıdır. Kaynakların bilinçli şekilde kullanılması hem çevresel hem sosyal faydalar elde edilmesini sağlar. Fosil yakıtları kullanmayı bırakarak çevreye verilen zararı onarmaya başlamak veya sosyal adaletsizliği azaltarak daha eşit bir dünya için mücadele etmek sürdürülebilirlik örnekleri arasında yer alır. Ülkemizde faaliyet gösteren Borsa İstanbul (BIST), sürdürülebilirlik alanında bir endeks yayınlayarak bu alana dikkat çekiyor. Gelin, “BIST Sürdürülebilirlik Endeksi nedir?” ve “Sürdürülebilirliğe katkı sağlamak için neler yapılabilir?” gibi soruların yanıtlarına birlikte bakalım.

BIST Sürdürülebilirlik Endeksi Nedir?

BIST Sürdürülebilirlik Endeksi 4 Kasım 2014 tarihinden bu yana yayımlanıyor. Sürdürülebilirlik konusunda gönüllü olan şirketlerin dâhil edildiği Sürdürülebilirlik Endeksi; çevresel, sosyal ve kurumsal yönetişim konularındaki risklere karşı yol gösterici bir görev üstlenirken sorumlu yatırımcıları da bilgilendirmeyi amaçlıyor. Endeks, Borsa İstanbul’da işlem gören şirketlerin sürdürülebilirlik konusundaki farkındalıklarının, bilgilerinin ve uygulamalarının artırılması amacıyla yayımlanıyor. BIST Sürdürülebilirlik Endeksi’nin belirlenmesinde 2021 yılından bu yana Refinitiv Enformasyon Limited Şirketi’nin değerleme sonuçları kullanılıyor.

Sürdürülebilir yatırımların teşvik edilmesini amaçlayan endeks, şirketlerin performansını ölçerek şeffaflığı artırmayı hedefliyor. Ayrıca sürdürülebilir şirketlerin iyi yönetildiği varsayımından hareket ederek yatırımcıların portföy riskini azaltmaya yardımcı oluyor. BIST Sürdürülebilirlik Endeksi için belirlenen dönemlerse ekim ve kasım aylarıdır.

BIST Sürdürülebilirlik Endeksi Neden Önemlidir?

Dünya Ekonomik Forumu’nun 2024 Küresel Riskler Raporu‘nda yer alan anket sonuçları, katılımcıların sadece %16’lık kısmının önümüzdeki iki yıl için istikrarlı bir görünüm beklediğini ortaya koyuyor. Çoğunluk (%54) orta düzeyde küresel felaket riski öngörürken %27’lik kısım daha fazla türbülans tahmin ediyor. %3’lük kısımsa kısa vadede küresel felaket risklerinin ortaya çıkabileceğini düşünüyor. Aynı ankete göre 10 yıllık zaman diliminde fırtınalı bir görünüm bekleyenlerin oranı %63’ü buluyor.

Çevreye verilen zararın ciddi ölçüde artmasının en temel nedenlerinden biri sürdürülebilir olmayan ekonomik faaliyetler. TÜİK’in 1990-2022 Sera Gazı Emisyon İstatistikleri‘ne göre 1990 yılında 228 megaton olan karbondioksit salımı, 2022 yılında 558 megaton olarak ölçüldü. Yine TÜİK’in bir başka raporuna göre 2022 yılında Türkiye 29,4 milyon tonu tehlikeli kapsamda olmak üzere toplam 109,2 milyon ton atık üretti. Türkiye’de 2022 yılında çevreyi koruma amacıyla 140,3 milyar TL harcama yapıldı.

BM’nin Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları olarak belirlediği 17 başlık, dünyanın karşı karşıya bulunduğu problemlerin büyük bir kısmına sürdürülebilir kalkınma sayesinde çözüm bulunabileceğini gösteriyor. Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından yayınlanan On Birinci Kalkınma Planı‘nda Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın politikalara yansıtılmasına öncelik verilmesi hedeflendi. Yine bu planda ulusal sürdürülebilir kalkınma amaçlarını izleyen ve değerlendiren bir sistem kurulmasına karar verildi.

Sürdürülebilirlik, tıpkı resmî kurumların tespit ettiği gibi hem dünya hem Türkiye açısından hayati önemi bulunan konular arasında yer alıyor. BIST Sürdürülebilirlik Endeksi, sürdürülebilirlik hakkında bilinç sağlamanın yanı sıra aşağıdaki parametrelerle de önemli bir gösterge olmaya devam ediyor:

• Sürdürülebilirliği Teşvik: Çevresel, sosyal ve kurumsal yönetim kriterlerine uyan şirketleri değerlendiren endeks, sürdürülebilir işletmeleri teşvik eder. Sürdürülebilirlik kriterlerine uyumlu hâle gelmek isteyen şirketlere yol gösterir.
• Şeffaflık: BIST Sürdürülebilirlik Endeksi, şirketlerin sürdürülebilirlik performansları hakkında bilgi vermesini zorunlu tutar ve raporlama yapmayı teşvik eder. Sadece kamuya açık verileri incelemeye alan bu endeks, şirketlerin şeffaflığını ve hesap verebilirliğini arttırır.
• Uluslararası Standartlara Uyumluluk: 2021’den bu yana Refinitiv’in değerleme sonuçlarını kullanan endeks, uluslararası sürdürülebilirlik standartlarına uygun değerlendirmeler hazırlar. Endekse dâhil olan Türk şirketler uluslararası pazarlarda itibar kazanır ve rekabet şansı elde eder.
• Politika Belirleme: BIST Sürdürülebilirlik Endeksi, şirketleri sürdürülebilirlik hedefleri belirleme konusunda destekler. Ayrıca veri toplama, raporlama gibi yöntemlerle verileri bir araya getirme ve şeffaf bir biçimde yatırımcılarla paylaşma gibi konularda şirketleri teşvik ederek sürdürülebilir politikalar oluşturulmasına yardımcı olur.
• Yatırımcılara Rehberlik: BIST Sürdürülebilirlik Endeksi, çevreye duyarlı ve sorumlu yatırımcılarla sürdürülebilirlik hedefleri benimseyen şirketleri buluşturur. Sürdürülebilir iş modellerine yatırım yapmayı planlayan yatırımcıların bu alandaki şirketleri tanımasını sağlar. Bu sayede sürdürülebilir yatırımın yaygınlaşmasını destekler.

BIST Sürdürülebilirlik Endeksi Nasıl Hesaplanır?

Düzenli bir formül uygulanarak değerlendirme yapılan göstergelere endeks adı verilir. Sürdürülebilirlik Endeksi’nde açık kaynaklardan toplanan veriler 10 ana tema üzerinden değerlendirilir. Kategori puanları üç ana sütun olan çevresel, sosyal ve kurumsal yönetişim puanlarıyla birleştirilir. 0’dan 100’e kadar yapılan puanlamada kurumsal yönetişim tüm sektörlerde eşit ağırlığa sahipken çevresel ve sosyal değerlendirme sütunları sektörden sektöre değişen oranlarla hesaplanır.

Refinitiv’in belirlediği temaların üç ana sütun altındaki dağılımı şöyledir:

Çevresel Değerlendirme

Belirlenen 186 ölçütten 68’ini içeren çevresel değerlendirmenin başlıkları şunlardır:

• Kaynak Kullanımı: Kaynaklar kullanılırken tüketilen su ve enerji miktarına bakılır. Ürün ambalajlarının sürdürülebilirliği değerlendirilir. Tedarik zincirinin ne ölçüde çevre dostu olduğu araştırılır. Yenilenebilir enerji kaynaklarını tercih eden şirketler ön plana çıkar.
• Emisyonlar: Üretim esnasında oluşan emisyonun, biyoçeşitlilik üzerindeki etki ve kirlilik oranı değerlendirilir. Şirketin çevresel yönetim sistemlerine uyumu incelenir.
• İnovasyon: AR-GE, ürün geliştirme ve sermaye harcamaları başlıklarında puanlama yapılır. Çevre dostu uygulamalar yapan ve yenilikçi teknolojiler kullanarak yeşil gelir üreten şirketler ekstra puan alır.

Sosyal Değerlendirme

Sosyal değerlendirmede 4 başlık bulunur:

• İş Gücü: Şirketler, iş gücünün çeşitliliği ve kapsayıcılığından kariyer geliştirme ve eğitime, çalışma koşullarından sağlık ve güvenlik standartlarına kadar geniş bir çerçevede değerlendirilir.
• İnsan Hakları: Kuruluşlar insan haklarına uyumluluk yönünden puanlanır. İnsan haklarına uyumlu işletmeler yalnızca kendilerini değil, aynı zamanda tedarik zincirlerini, müşterileri ve toplumun tamamını düşünen kurumlardır. İnsan haklarına saygılı organizasyonlar sürdürülebilirlik alanında öne çıkar.
• Topluluk: Bütün değerlendirme grupları açısından eşit puan verilen bu başlıkta şirketlerin çevrelerinde bulunan topluluklarla ilişkilerine bakılır. Yerel topluluklarla ortak faaliyetler düzenleyen, sosyal sorumluluk projeleri yapan şirketler yüksek puan alır.
• Ürün Sorumluluğu: Ürünlerin kalitesi, sorumlu bir şekilde pazarlanması ve veri gizliliği başlıklarında değerlendirme yapılır. Uzun ömürlü ürünler tasarlayan şirketler sıralamada üst sıralarda yer alır.

Kurumsal Yönetişim

Kurumsal yönetişim sütunu, tüm şirketler değerlendirilirken eşit ağırlığa sahiptir. Bu başlıkta şu konular puanlanır:

• Yönetim: Şirketin maaş politikasıyla birlikte kurumsal yapıyı oluşturan bağımsızlık, çeşitlilik gibi unsurlar değerlendirilir.
• Hissedarlar: Hissedarların hakları ve koruma tedbirleri puanlanır. Finansal güvenliği sağlayan, itibarlı firmalar yüksek puan alır.
• Kurumsal Sosyal Sorumluluk: Çevresel, sosyal ve yönetişime dair bilgilerin raporlanmasıyla şirketin sosyal sorumluluk stratejisi incelenir. Kurumsal sosyal sorumluluk projeleri planlayan, faaliyetler sonrası raporlama yapan ve bu raporları kamuya açan firmalar değerlendirmede avantaj sahibi olur.

BIST Sürdürülebilirlik Endeksi’nde yer alabilmek için şirketlerin genel sürdürülebilirlik notunun 50 veya üzerinde olması gerekir. Ayrıca her bir ana başlıkta 40 veya üzerinde, kategori notlarından en az 8’inde ise 26 veya üzerinde puan alma şartı bulunur.

Sürdürülebilir İşletme Olmak İçin Neler Yapılabilir?

Bilinçli tüketicilerin ve yatırımcıların sayısı artarken sürdürülebilir bir işletme olmak ciddi bir rekabet avantajı sağlar. BIST Sürdürülebilirlik Endeksi’nden hareketle sürdürülebilir bir işletme olmak için yapılabilecekleri üç başlık altında sıralayabiliriz:

Çevresel Sürdürülebilirlik

• Atık yönetimi ve geri dönüşüm gibi uygulamalara yönelerek çevreye verilen zarar azaltılabilir.
• Enerji verimliliği sağlanarak çevresel yönetim sistemi kurulabilir.
• Fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kaynakları kullanılabilir.
• Üretimde su tüketimini azaltacak teknolojiler kullanılabilir. Bu sayede su tasarrufu sağlanabilir.
• Üretimde yenilikçi metotlar takip edilebilir, AR-GE çalışmaları desteklenerek yeni teknolojilerle uyum sağlanabilir.

Sosyal Sürdürülebilirlik

• Üretim sürecinde sürdürülebilir malzemeler tercih edilebilir. Ürünlerin yaşam döngüsünü olabildiğince uzatmak ve çevreye verdikleri zararı azaltmak hedeflenebilir.
• Tedarikçi seçiminde sürdürülebilirlik kriterleri esas alınabilir. Sürdürülebilir tedarik zincirleri sayesinde çevreye verilen zarar minimuma indirilebilir.
• Çalışanların sağlığına ve güvenliğine yatırım yapılabilir, adil bir maaş politikası takip edilebilir ve çalışan çeşitliliği artırılabilir.
• Çalışanlara verilecek eğitimler yoluyla hem işçilerin nitelikliliği hem bilinçlenmesi sağlanabilir.
• Şirket politikaları insan haklarını önceleyen bir perspektifle belirlenebilir.
• Şirketin bulunduğu bölgedeki topluluklarla temasa geçilerek ortak projeler yürütülerek toplumsal etki yaratılabilir.

Kurumsal Sürdürülebilirlik

• Kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetleri desteklenebilir, ulaşılan hedefler ve başarılar raporlanabilir. Hazırlanan raporlar kamuya açıklanarak yatırımcılarla şeffaflık temelinde bir ilişki kurulabilir.
• Hissedarların hakları korunup şirketin finansal güvenliği artırabilir. Bu sayede olası riskler azaltılırken yeni yatırımcılar teşvik edilebilir.
• Paydaşlarla açık iletişim kurularak şirketin sürdürülebilirlik planları ve hedefleri paylaşılabilir. Hem toplumsal bilinç arttırılıp hem markanın imajı güçlendirilebilir.

Sürdürülebilirliğin Önemli Bir Parçası Olarak Karbon Ayak İzinin Azaltılması

BIST Sürdürülebilirlik Endeksi Temel Kuralları‘na göre “Şirketlerin yıllık mali raporları, sürdürülebilirlik ve kurumsal sosyal sorumluluk raporları, web siteleri, CDP (Karbon Saydamlık Projesi) raporları gibi üçüncü taraf kuruluşlar tarafından hazırlanıp kamuoyuna açıklanmış raporlar, kamuya açık bilgiler kapsamında değerlendirilecek bilgilere örnek olarak gösterilebilir.”

Karbon salınımlarını takip etmek ve azaltmak işletmenizin çevreye verdiği zararı minimuma indirmenizi sağlar. QuickCarbon olarak firmalara karbon ayak izlerini ölçme ve raporlama çözümü sunuyoruz. Karbon ayak izi hakkında verdiğimiz eğitimlerle çalışanların ve işletmelerin sürdürülebilirlik kapasitelerini artırmaya yardımcı oluyoruz. Kullanıcı dostu yazılımımız sayesinde verileri çok fonksiyonlu grafiklere çeviriyor, işletmelerin kurumsal sürdürülebilirlik stratejileri belirlemesine destek oluyoruz. Siz de demo talebinde bulunmak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.