Döngüsel Ekonomi Modeli Nedir?
Geleneksel ekonomi modelinde ham maddeden meydana getirilen ürün tüketici tarafından satın alınır ve ömrünü tamamladıktan sonra atılır. Atık hâline gelen ürün artık gündemin dışındadır. Oysa sürdürülebilirlik açısından atıkların takip edilmesi ve geri dönüştürülmesi gerekir. Kullanılıp atılan ürünlerin yalnızca insana değil, çevreye de ciddi zararları vardır. Mevcut ekonomik sistemlerin büyük çoğunluğunu tarif eden bu model sürdürülebilir değildir. Bu durum ürünleri daha az ve uzun süre kullanarak, ömrünü tamamlayan ürünleri geri dönüştürerek önlenebilir. Gelecek nesillerin kaynak kıtlığı yaşamasını önlemeye çalışan döngüsel ekonomi modeli de bu noktadan hareket eder. Gelin, döngüsel ekonomi modelini detaylı bir şekilde inceleyelim.
Döngüsel Ekonomi Modeli Ne İfade Ediyor?
İnsanlar; temel ihtiyaçlarını karşılamak, eğlenmek, yaşam standartlarını yükseltmek gibi amaçlarla çeşitli ürünler satın alır. Ürünlerin ham maddeden üretilmesiyle başlayan süreç, satın alma ve kullanmayla devam eder, ürünün ömrünü tamamlamasının ardından çöpe atılmasıyla son bulur. Doğrusal ekonomi adı verilen bu sistem gelecek nesillerin kaynak kıtlığı yaşamasına, çevre kirliliğine, küresel eşitsizliğe ve israfa neden olur. Döngüsel ekonomi modeliyse kaynakların sürdürülebilir kullanımını amaçlayan bir kavramdır.
18. yüzyılda yaşamış olan İngiliz iktisatçı Thomas Malthus gıda kaynaklarının aritmetik, nüfusun ise geometrik şekilde artışının gıda krizine neden olacağını ileri sürmüştü. Dünya Sağlık Örgütü’nün “Gıda Güvenliği ve Beslenme Durumu – 2024” raporu, Malthus’un iddialarını doğrulayan veriler sunuyor. Rapora göre 2023 yılında dünya nüfusunun %8,9 ila %9,4’ü açlıkla yüzleşmek zorunda kaldı. Bu rakamlar 713 ila 757 milyon arasında değişen insanın kıtlıkla karşı karşıya kalması anlamına geliyor. 2019’da küresel açlıktan etkilenen insanların oranı %7,5’ken 2023’te bu oranın %9,1’e çıktığı görülüyor.
Birleşmiş Milletler tarafından sunulan verilere göre 2016’dan bu yana her yıl yaklaşık 11 milyon ton plastik okyanuslara atılıyor. 1,4 milyon insan su kirliliği yüzünden hayatını kaybediyor. Kaynakların yanlış değerlendirilmesi ve fosil yakıt kullanımı gibi nedenlerle artan küresel sıcaklık; sel, kasırga ve tayfun gibi ekstrem hava olaylarına neden oluyor. Ayrıca deniz seviyesi yükseliyor, okyanuslardaki asit oranı artıyor ve kuvvetli orman yangınları meydana geliyor.
Küresel eşitsizlik ve sıcaklık artışı başta olmak üzere tüm insanlığı ilgilendiren problemlere çözüm olması hedeflenen döngüsel ekonomi modelinin üç temel ilkesi bulunuyor: Atıkları ve kirliliği ortadan kaldırmak, ürünleri ve malzemelerin dolaşımını en yüksek değerinde sağlamak, doğayı yenilemek.
Döngüsel Ekonomi Modeli Ne Öneriyor?
Döngüsel ekonomi modeli, bu ilkeleri hayata geçirmek amacıyla üç aşamalı bir plan öneriyor:
- Azalt: Üretim süreçlerinde kaynak kullanımının azaltılması ve mevcut kaynakların bilinçli şekilde kullanılması çevreye verilen zararı minimize edebilir. Tüketim süreçlerinde gereksiz kullanımdan kaçınılarak atık miktarı ve kirlilik azaltılabilir.
- Yeniden Kullan: Sıfırdan ürün imal etmek yerine zaten kullanılmış ürünler yeniden değerlendirilebilir. Ömrünü tamamlayan ürün farklı amaçlarla kullanılabilir. Şişenin içindeki su bittiğinde şişeyi atmaktansa yeniden su doldurup içmek veya eski giysileri temizlik bezi, plastik şişeleriyse saksı olarak değerlendirmek yeniden kullanıma örnek olarak gösterilebilir.
- Geri Dönüştür: İşlevini yitirmiş ürünler yeni ürünlerin imal edilmesi amacıyla ham maddeye dönüştürülebilir. Geri dönüşüm süreci hem atıkların azalmasına hem kaynakların korunmasına hizmet eder.
Döngüsel Ekonomi Modelinin Faydaları
Dünya Ekonomik Forumu’na göre “Malların üretimi ve tüketimi, iklim değişikliği ve biyoçeşitlilik kaybının ana nedenleri arasında yer alır. Malları ve ürünleri mümkün olduğunca uzun süre dolaşımda tutan döngüsel bir ekonomiye geçiş yapmamız zorunludur.” Circle Economy Foundation’ın 2024 raporunda yer alan veriye göre küresel ekonomide tüketilen ikincil malzemelerin oranı yalnızca %7,2’dir. Bu veriden şu anda piyasada bulunan ürünlerin yaklaşık %92’lik kısmının tek seferlik kullanım için üretildiği sonucu çıkarılabilir.
Döngüsel ekonomi modeli, mevcut sistemin sürdürülemez oluşu karşısında şu avantajlara sahiptir:
Kaynakların Verimli Kullanımı
Mevcut kaynakların doğru kullanımı sayesinde çevreye verilen zarar hafifletilebilir. Biyoçeşitliliğin yeniden artırılması sağlanabilir ve küresel ısınma kontrol altına alınabilir. Sürdürülebilir tarım ve yenilenebilir enerjiye geçiş gibi uygulamalar ekosistemin kendini tedavi etmesine yardımcı olabilir.
Atık ve Kirliliğin Azaltılması
Yeniden kullanılan ya da geri dönüştürülen ürünler sayesinde küresel atık miktarı minimuma indirilebilir. Döngüsel ekonomi sayesinde küresel sera gazı emisyonları ciddi oranda azaltılabilir. Bu sayede iklim değişikliğiyle mücadelede önemli bir aşama kaydedilebilir.
Sürdürülebilir İş Modelleri Oluşturma
Yenilikçi fikirlere fırsat tanıyan döngüsel ekonomi modeliyle sürdürülebilir iş kolları yaratılabilir. Gelecek nesillere hem çevre hem kaynak yönünden daha iyi bir dünya bırakılabilir. McKinsey & Company tarafından yapılan bir çalışmaya göre döngüsel ekonomi 2030’a kadar yılda 1,8 trilyon euro net ekonomik kazanç sağlayabilir.
Tüketici Talepleriyle Uyum
Toplumsal farkındalık artırılarak hem kendine hem doğaya saygı duyan bilinçli tüketicilerin sayısı çoğaltılabilir. Tüketicilerin bilinçli tercihleri, işletmeleri sürdürülebilir uygulamalara yönlendirebilir. Döngüsel ekonomi küresel bir olgu olduğu için dünya genelinde iş birliği fırsatları yaratabilir.
Döngüsel Ekonomi Modeline Nasıl Geçilebilir?
Döngüsel ekonomi modeli, doğrusal ekonominin ikamesi olarak düşünülen bir sistemdir. “Al-yap-sat” modeliyle ifade edilen doğrusal ekonomiyi tamamen ortadan kaldırmayı değil; atık ve kirliliği azaltacak, malzemeleri uzun süreli kullanacak ve doğayı yenileyecek şekilde dönüştürmeyi hedefler. Sadece bugünün toplumunun değil, gelecekteki toplumların da refahını gözeten döngüsel ekonomiye geçiş için Dünya Ekonomik Forumu üç aşama önerir:
- Ölç: Devletler ve işletmeler döngüsel ekonomiye geçişteki ilerlemelerini kayıt altına almalıdır. Böylece hangi alanlarda ne kadar ilerleme kaydedildiği belirlenebilir ve eksik görülen alanlarda yenilikçi fikirler ortaya atılabilir.
- Harekete Geç: PACE tarafından hazırlanan ajandada beş farklı odak alanında harekete geçme yöntemleri belirlendi. Nereden başlayacağını bilmeyenler için PACE’nin web sitesinde 80’e yakın ilham verici döngüsel ekonomi uygulaması listeleniyor.
- Takım Kur ve Ölçeklendir: Aynı amaca yürüyen devletler ya da işletmelerle birlikte çalışmak işleri kolaylaştırabilir. Koordine şekilde çalışılması ve işlerin ölçeklendirilmesi sayesinde yeni üyelerin katılımıyla sistemin yeniden kurulması gerekmez. Bu da büyümeyi ve gelişmeyi sağlayabilir.
Döngüsel Ekonomi Modelinde İşletmelerin Rolü
Devletlerden daha fazla üretim yapan işletmelerin döngüsel ekonomi modeline geçişte oldukça kritik bir rolü bulunur. Hâlihazırda üretilmiş olan ürünlerin kullanım ömürlerinin uzatılması, ömürlerini tamamlamalarının ardından geri alınması ve geri dönüştürülerek yeniden üretilmesi atıkların azaltılması için tercih edilebilecek yöntemler arasında yer alır. Özellikle plastik, tekstil, elektronik, gıda ve biyokütle, pil ve araç, inşaat ve yıkıntı atıkları, ambalaj ve ambalaj atıkları sektörleri döngüsel ekonomiyle geçişte önceliklendirilmiştir.
Ürün tasarımlarında kullanım ömrünü uzatacak, genişletilmiş fayda sağlayacak modüler yapılar tercih edilebilir. Sistemli bir perspektif takip edilerek kaynaklar tasarruflu kullanılabilir. Hem kamu hem özel sektörde yer alan aktörlerle iş birliği fırsatları yaratılarak şeffaflığı artırmak döngüsel ekonomi modeline geçişi hızlandırabilir. Kaynak kullanımının izlenmesi ve üretim aşamasının tüm süreçlerinin kayıt altına alınması için dijital teknolojiyle uyum içinde çalışılması faydalı olabilir.
Siz de işletmenizi sürdürülebilir hâle getirip döngüsel ekonomi modeline geçiş yapmak istiyorsanız QuickCarbon yazılımımızı kullanabilirsiniz. İşletmenizin karbon ayak izini ISO 14064-1:2018 Standardı ve GHG Protocol esaslarına göre hesaplayabilir, raporlar hazırlayabilirsiniz. Web tabanlı erişim ve güvenli veri depolama gibi özelliklere sahip olan kullanıcı dostu yazılımımız sayesinde çok fonksiyonlu grafiklerle desteklenen verilerinizi işleyebilir, işletmenizi döngüsel ekonomi modeline uygun hâle getirmek için gerekli adımları atabilirsiniz.