Kapsam 3 Emisyonları Nedir?

İklim değişikliğine ve çeşitli çevresel sorunlara neden olan sera gazı emisyonlarını takip etmek, raporlamak ve azaltmak sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmak açısından kritik önem taşır. Pek çok faaliyeti içeren ve doğrudan kontrol edilen alanların dışında gerçekleşen kapsam 3 emisyonları, en çok karbon ayak izine neden olan emisyondur. Çok katmanlı tedarik zincirleriyle ilişkili bu emisyonun hesaplanması, detaylı ve karmaşık bir süreç gerektirebilir. İklim değişikliğiyle mücadelede etkili strateji oluşturmak için kapsam 3 emisyonlarının azaltılması ve doğru şekilde hesaplanması gerekir.

GHG Protokolü Nedir ve Neden Önemlidir?

Atmosferdeki ısıyı tutması sebebiyle küresel ısınmayı artıran sera gazının azaltılması için öncelikle emisyonların doğru şekilde ölçülmesi ve raporlanması gerekir. GHG (Greenhouse Gas) yani Sera Gazı Protokolü, sera gazı emisyonu hesaplamasında ve raporlamasında yaygın olarak kullanılan kapsamlı bir standarttır. Uluslararası olarak tanınan bu standart, kamu ve özel sektör kuruluşlarının emisyonları ölçmesi ve yönetmesi için birtakım yönergeler belirlemiştir.

İklim değişikliği küresel bir sorun olduğundan küresel ekonomide faaliyet gösteren işletmelerin ortak, tutarlı ve uyumlu bir yaklaşım benimsemesi önemlidir. Standartlaştırılmış karbon salımı verilerine dayanarak etkili iklim politikaları ve emisyon azaltım stratejileri oluşturulabilir. Standart veriler, iklim değişikliğiyle mücadele kapsamında uygulanan emisyon azaltım politikalarının etkinliğinin ölçülmesinde şeffaflık ve hesap verilebilirlik de sağlar. Ölçümlerin standart olması farklı şirketler, sektörler, bölgeler ve ülkeler arasında karşılaştırma yapılabilmesine de imkân tanır.

GHG Protokolü Kurumsal Standardı GHG emisyonlarını üç kapsama ayırır. Bu üç kapsam şu şekilde tanımlanabilir:

Kapsam 1 Emisyonları (Scope 1): Sahip olunan veya kontrol edilen kaynaklardan gelen doğrudan emisyonlardır. Örneğin bir şirketin ofisinde kullanılan doğal gazdan veya şirket araçlarının egzoz gazlarından kaynaklanan emisyonlar bu kapsamdadır.

Kapsam 2 Emisyonları (Scope 2): Satın alınan ve tüketilen enerji kaynaklı dolaylı emisyonlardır. Örneğin bir şirketin satın aldığı elektrik, buhar, ısı ve soğutma gibi enerji kaynakları sebebiyle ortaya çıkan emisyonlar bu kapsama girer.

Kapsam 3 Emisyonları (Scope 3): Değer zincirinde meydana gelen tüm dolaylı emisyonlar ve hem yukarı akış hem aşağı akış emisyonlarıdır. Örneğin uçak üreticisi bir firma düşünün. Uçak yapımında kullanılan çeliği üretmek için kullanılan enerji ya da işçilerin işe gitmek için kullandığı arabalardan çıkan duman sebebiyle oluşan emisyonlar kapsam 3’e dâhildir.

Kapsam 3 Emisyonu: Yukarı ve Aşağı Akış Emisyonları Nasıl Oluşur?

Kapsam 3 emisyonları kuruluş tarafından sahip olunmayan veya kontrol edilmeyen ancak kuruluşun değer zincirinde dolaylı yoldan etkilediği faktörlerden kaynaklanan faaliyetlerin sonucudur. İklim değişikliğinin etkilerini azaltmak ve ortadan kaldırmak için yürütülen uygulamalar kapsamında doğrudan faaliyetlerden kaynaklanmayan emisyonların yani kapsam 3 emisyonlarının da azaltılması gerekir.

Kapsam 1’in ve 2’nin sınırlarının içinde olmayan tüm emisyonları içeren kapsam 3, hem yukarı hem aşağı akış faaliyetlerini içerir. Yukarı akış emisyonları bir şirketin operasyonları için gereken ürünlerin veya hizmetlerin temin edilmesi sırasında ortaya çıkan emisyonları kapsar. Aşağı akış emisyonlarıysa şirketin ürettiği ürünlerin veya hizmetlerin müşterilere ulaştırılması ve müşteriler tarafından kullanılması aşamalarında oluşan emisyonlardır. Bir ürünün yaşam döngüsünde yer alan farklı aşamaları tanımlayan yukarı ve aşağı akış emisyonları, sürdürülebilirlik raporlamalarında ve sera gazı emisyonlarının izlenmesinde önemli rol oynar.

Yukarı akış emisyonu ham madde tedariki, üretici faaliyetleri, taşımacılık gibi süreçlerde ortaya çıkar. Aşağı akış emisyonuysa üretim sonrası dağıtım, satış, tüketim, atık yönetimi gibi süreçlerde oluşur. Örneğin bir gıda firmasının ürünlerini ambalajlamak için satın aldığı plastik malzemelerin üretimi sırasında ortaya çıkan sera gazı emisyonları yukarı akış emisyonuna örnektir. Bu gıda firması tarafından üretilen ürünlerin müşteri tarafından satın alınıp pişirilmesi sırasında kullanılan elektrik enerjisiyse aşağı akış emisyonuna örnek olabilir.

Kapsam 3 Emisyonu Nasıl Azaltılabilir?

Scope 3 olarak da adlandırılan kapsam 3 emisyonları genellikle bir işletmenin karbon ayak izinin %70’inden fazlasını oluşturur. Kapsam 3 emisyonları doğrudan kontrol edilemeyen alanlardan kaynaklandığı için bu emisyonların azaltılması, yeni iş stratejilerinin belirlenmesini gerektirir. Bunun yanı sıra iş süreçlerinin yeniden planlanmasına da ihtiyaç duyulabilir. Bu süreç tedarikçilerle, müşterilerle ve diğer paydaşlarla birlikte daha etkili şekilde yönetilebilir.

Emisyon azaltma uygulamaları çevresel etkileri azaltırken aynı zamanda işletmelere çeşitli mali avantajlar da sağlayabilir. Kapsam 3 emisyonlarını azaltmada etkili olabilecek yöntemlerden bazıları şunlardır:

• Sürdürülebilirlik kriterleri tedarik süreçlerine entegre edilebilir. Şirketler sürdürülebilir uygulamalar benimseyen, düşük emisyonlu ürünler ve hizmetler üreten tedarikçileri tercih edebilir. Benzer şekilde elektrikli veya düşük emisyonlu araç kullanan lojistik şirketleriyle çalışarak yakıt tüketiminin azalması sağlanabilir.

• Ürünlerin daha az atık oluşturması için geri dönüştürülebilir veya tekrar kullanılabilir ambalajlar tercih edilebilir.

• Uzun süre kullanıma uygun ürünler üretilerek ürünlerin kısa zamanda kullanılmaz hâle gelmesi ve atılması engellenebilir.

• Güneş, rüzgâr, hidroelektrik veya jeotermal enerji gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına yönelerek fosil yakıtlardan kaynaklanan emisyonlar azaltılabilir.

• Sanal toplantılardan ve video konferanslardan yararlanarak seyahat gerektirecek iş toplantılarının sayısı azaltılarak seyahat sebepli emisyon üretimi önlenebilir.

• Çalışanların evle iş arasındaki yolculuklarının çevresel etkilerini azaltmak için düşük emisyonlu bir seçenek olan toplu taşıma kullanımı için teşvik sağlanabilir ya da uygun pozisyonlar için esnek çalışma imkânı tanınabilir.

Kapsam 3 Emisyonunun Doğru Şekilde Hesaplanması

Bir kuruluşun faaliyetlerinin çevresel etkisinin tam olarak belirlenmesi için tedarik zincirlerinden kaynaklanan dolaylı emisyonlar olan kapsam 3 emisyonunun doğru hesaplanması gerekir. Kapsam 3 emisyonlarının ana kaynaklarının belirlenmesi için tedarik zincirinden ürünlerin kullanımına kadar tüm aşamalarda emisyonların nereden geldiği detaylıca analiz edilmelidir.

GHG Protokol’ün “Kapsam 3 Emisyonlarını Hesaplamak için Teknik Rehber” şirketlere kapsam 3 emisyonlarını hesaplamaları konusunda pratik bilgiler sunar. GHG Protokolü tarafından kapsam 3 emisyonlarının altında yer alan 15 kategori şu şekilde belirlenmiştir:

• Satın alınan mallar ve hizmetler,

• Sermaye malları,

• Yakıt ve enerjiyle ilgili faaliyetler (kapsam 1 ve kapsam 2’nin dışında kalan),

• Yukarı akışta taşımacılık ve dağıtım,

• Operasyonlarda ortaya çıkan atıklar,

• İş seyahatleri,

• Çalışanların işe gidiş gelişi,

• Yukarı akışta kiralanan varlıklar,

• Aşağı akışta taşımacılık ve dağıtım faaliyetleri,

• Satılan ürünlerin işlenmesi,

• Satılan ürünlerin kullanımı,

• Satılan ürünlerin kullanım ömrü sonrası işlemleri,

• Aşağı akışta kiralanan varlıklar,

• Bayilikler,

• Yatırımlar.

GHG Protokolü’nde bu 15 alt kategori için muhasebe ve raporlama ilkeleri açıklanmıştır.. GHG Protokolü’nde birden fazla hesaplama yöntemi sunulmuş, şirketin içindeki ve dışındaki kullanıcıların karar alma ihtiyaçlarını karşılayacak hesaplama yöntemlerinin seçilmesi için gerekli bilgiler detaylandırılmıştır.

Kapsam 3 Emisyonlarının Hesaplanmasında Karşılaşılan Zorluklar

Kapsam 3 emisyonunun hesaplanması kuruluşun sadece kendi faaliyetlerini kapsamadığından daha karmaşık bir süreçtir. Örneğin emisyonların hangi kategoriye ait olduğu belirlenirken doğru değerlendirme yapılmazsa ortaya çıkan veriler doğru sonuçtan uzaklaşabilir. GHG Protokolü’ne uygun hesaplama yönteminin şirketin faaliyetine ve ihtiyaçlarına uygun seçilmemesi de hatalı sonuçları beraberinde getirebilir.

Kapsam 3 emisyonlarının kaynağı çok çeşitli olduğundan elde edilen verilerin tam ve doğru olması gerekir. Örneğin tedarikçi emisyon hesaplaması yapmıyorsa istenen veri temin edilemeyeceğinden hesaplamanın bütünlüğü bozulmuş olur. Tedarikçilerden ve hizmet sağlayıcılardan alınan veriler eksikse bu durumda da emisyon sonuçları hatalı hesaplanacaktır.

Kapsam 3 emisyonunun çok sayıda katmanı içermesi de çevresel etkinin net şekilde takip edilmesini ve belirlenmesini zorlaştırabilir. Örneğin şirketin tedarikçilerinin başka firmalardan da malzeme ithal ediyor olması hesaplanması gereken veri sayısını artırarak emisyon ölçümünü zorlaştırabilir.

QuickCarbon’un Pratik Hesaplama ve Raporlama Hizmetlerinden Yararlanın!

Emisyonların raporlanması sürecinde QuickCarbon’un profesyonel desteğinden faydalanarak emisyon azaltımına yönelik etkili stratejiler geliştirebilirsiniz. ISO 14064-1:2018 Standardı ve GHG Protokol kapsamında sunduğumuz kurumsal karbon ayak izi hesaplama ve raporlama işlemleri sayesinde sürdürülebilirlik hedeflerinize daha kolay ulaşabilirsiniz. QuickCarbon hakkında detaylı bilgi almak ve demo talebinde bulunmak için hemen bizimle iletişime geçebilirsiniz.