LCA Yaşam Döngüsü Analizi – LCA Nedir?
Endüstriyelleşen dünyanın çevreye yönelik olumsuz etkilerini bertaraf etmek için sürdürülebilirliğin önemi giderek artıyor. Bu noktada Yaşam Döngüsü Analizi, şirketlerin çevre dostu politikalar geliştirmesinde önemli bir yere sahip. Life Cycle Assessment olarak da bilinen Yaşam Döngüsü Analizi, ürünlerin çevresel etkilerini nicel olarak belirleme konusunda son derece faydalı bir analiz. Gelin, LCA’nın aşamalarını, bu uygulamanın faydalarını ve zorluklarını birlikte inceleyelim.
LCA Neden Yapılır?
LCA, doğal kaynakların elde edilmesi, üretim ve tüketim aşaması, geri dönüşüm ve bertaraf süreçlerinin de dâhil olduğu atık yönetimi gibi yaşam döngüsünün her aşamasındaki olası çevresel etkileri değerlendirmek için kullanılan bir analizdir. Mallar, teknolojiler ve hizmetler buradaki ürün tanımına dâhildir. LCA, çeşitli çevresel yönleri ele alan ve bir ürünün yaşam döngüsü bakış açısını benimseyen kapsamlı bir değerlendirmedir. LCA’nın bu özellikleri, yaşam döngüsünün aşamaları arasında veya bir çevresel etkiden diğerine geçişi sırasında sorunların taşınmasını önler.
LCA Aşamaları / LCA Çalışmaları Nasıl Hazırlanır?
LCA çalışmaları 4 farklı aşamadan geçerek ISO 14040 ve ISO 14044 standartlarında hazırlanır. ISO 14040, yaşam döngüsü değerlendirmesi yapmak için gerekli olan kılavuz ilkeleri içerir. ISO 14044 ise LCA yürütmek için gerekli olan etki kategorilerini, kategori göstergelerini ve karakterizasyon modellerini göstererek gereklilikleri ayrıntılı olarak belirtir. Aşamalar şu şekildedir:
1. Amaç ve Kapsam Belirleme
LCA çalışmalarına öncelikle amaç ve kapsam belirlenerek başlanır. Analizi yapılacak ürün, firma veya hizmet tanımlanır, çalışmanın hedefleri belirlenir. Amaç ve kapsamın belirlenmesinde üç önemli işlev söz konusudur:
İlk olarak neyin değerlendirileceği, neden değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin amacı belirlenir. Çevresel bilgiler edinmek, daha çevreci ürün tasarımları yapmak veya yönetmeliklere uymak amaçların arasında yer alabilir. Hedeflerin tam olarak belirlenmesi, LCA stratejilerini geliştirirken daha net hedefler belirlenmesine yardımcı olabilir.
İkinci olarak değerlendirmenin kapsamına karar verilir. Bir ürünü üretmek için kullanılan her şey bir başka yerde üretilir. O malzemelerin de başka girdilere ihtiyacı vardır ve bu durum bu şekilde devam eder. Bu değer zinciri çok derinlere kadar gidebilir. Bu nedenle hangi bilgilerin detaylı şekilde toplanacağına ve hangi noktadan itibaren genel bilgilere geçileceğine karar vermek gerekir. Çünkü teorik olarak böyle analizler tam olarak bitirilemez.
Üçüncü olarak değerlendirme için kullanılacak yaşam döngüsü modeli belirlenir. Burada beşikten mezara ve beşikten kapıya olmak üzere iki farklı model belirlenebilir. Beşikten mezara modeli bir ürünün ömrü tamamlandıktan sonra yapılacak işlemi ve geri dönüşüm potansiyelini, beşikten kapıya ise sadece üretim etkilerini gösterir.
2. Envanter Analizi
Envanter analizi aşamasında LCA çalışmasında kullanılacak veriler bir araya getirilir. Bu analizle ürünlerin veya hizmetlerin çevreyi nasıl etkilediklerini anlamak amaçlanır. Ürünün yaşam döngüsü boyunca kullanılan enerji ve ham madde gibi girdiler, emisyonlar ve atıklar gibi çıktılar belirlenir. Bu aşamada ürün veya hizmetleri oluşturmak için gerekli olan girdileri ve çıktıları düzenli şekilde göstermek için akış diyagramları kullanılabilir.
3. Etki Değerlendirmesi
Envanter analizinden toplanan girdiler ve çıktılar etki değerlendirmesi için kullanılır. Tüm etki kategorilerinin gösterge sonuçları ayrıntılı olarak açıklanır. Etki kategorileri, çevresel etkinin gösterilmesi amacıyla normalizasyon ve ağırlıklandırma yoluyla değerlendirilir.
4. Yorumlama
Yorumlama LCA’nın son ve en önemli aşamasıdır. Bu aşamada etki değerlendirmesinden elde edilen sonuçlar bilgilere ve tavsiyelere dönüştürülür. İyileştirilme yapılması gereken süreçler tespit edilerek bunlarla ilgili tavsiyeler verilebilir. Sonuçların değerlendirilmesi ve yorumlanması sırasında envanter ve emisyon faktörleri nedeniyle ortaya çıkan belirsizlikler de hesaba katılmalıdır.
LCA Etki Kategorileri Nelerdir?
Etki kategorisi farklı emisyon türlerinin çevre üzerindeki etkileri bakımından tek bir başlık altında toplar. Bu emisyonlar farklı şekillerde ve formatlarda gelir çünkü ham maddenin elde edilmesinden kaynaklanan emisyonlarla elektrik üretiminden kaynaklanan emisyonlar birbirinden farklıdır. LCA etki kategorileri şu şekilde sıralanabilir:
İklim Değişikliği
Küresel ısınma ve karbon ayak izi olarak da bilinen bu kategori, CO2 ve metan gibi sera gazı emisyonlarının ölçümüne dayanır. Atmosferdeki karbondioksit ve sera gazlarındaki artışlar, Dünya’nın atmosferinin giderek daha fazla ısıyı hapsetmesine neden olarak küresel ısınmaya yol açabilir. İnsan sağlığı, tarım, su kaynakları, ormanlar, yaban hayatı ve kıyı alanları sera gazlarındaki artıştan kaynaklanan iklim değişikliğinden olumsuz etkilenir.
Ötrofikasyon
Ötrofikasyon, azot veya fosfor içeren bileşiklerin emisyonu nedeniyle tatlı su ekosisteminin besleyici elementlerle zenginleştiğinin göstergesidir. Besin zenginleşmesi, su ve kara ekosistemlerinde istenmeyen değişimlere, yüksek biyokütle üretimine ve toksik alg patlamalarına neden olabilir. Sucul ekosistemlerde biyokütle artışı düşük oksijen seviyelerine yol açabilir.
Asidifikasyon
Azot oksitler ve kükürt oksitler gibi gazların salınımı nedeniyle toprağın ve suyun potansiyel olarak asitlenmesinin göstergesidir. Asidifikasyonun olası etkileri arasında balık ölümleri, ormanların azalması ve yapı malzemelerinin bozulması yer alır.
Smog Oluşumu
Duman veya fotokimyasal ozon oluşumu olarak da adlandırılan smog oluşumu, alt atmosferde güneş ışığının katalize ettiği fotokimyasal ozon oluşumunu etkileyen gaz emisyonlarının göstergesidir. Yer seviyesindeki ozon insan sağlığı, ekosistemler ve mahsuller için zararlıdır.
Partikül Madde Emisyonları
Yakıt yanması, odun yanması, yollardan ve tarlalardan gelen toz parçacıkları gibi kaynaklardan gelen partikül madde emisyonlarının, SO2 ve NOx gibi ikincil partiküllerin öncüllerinin bir ölçüsüdür. Partikül maddeler, solunum yolu hastalıkları ve genel ölüm oranlarında artış gibi olumsuz etkilere neden olabilir.
LCA Türleri
LCA çalışmaları 3 farklı türde gerçekleştirilebilir:
- Cradle to Cradle (Beşikten Beşiğe): Ham maddelerin elde edilmesinden geri dönüştürülmesine kadar olan tüm süreci kapsar.
- Cradle to Grave (Beşikten Mezara): Ham maddelerin elde edilmesinden atıkların tasfiye edilmesine kadar olan süreci kapsar.
- Cradle to Gate (Beşikten Kapıya): Ham maddelerin elde edilmesinden ürünlerin tüketiciye ulaştırılmasına kadar olan süreci kapsar. Nakliye gibi durumlar da bu sürece dâhildir.
LCA, ayrıntı düzeyine bağlı olarak da değerlendirilebilir. Bu değerlendirmeler şunları kapsar:
Kavramsal Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi
Kavramsal yaşam döngüsü değerlendirmesi en temel LCA türüdür. Sınırlı verilere dayalı olarak bir ürünün veya hizmetin çevresel etkisinin ön değerlendirmesini sunan kavramsal yaşam döngüsü değerlendirmesi, ayrıntılı bir içgörü yerine geniş ve genel bir bakış sağlar.
Kavramsal yaşam döngüsü değerlendirmesinden elde edilen sonuçlar genellikle kısa ifadelerle veya basit grafiklerle ifade edilir. Bu raporlar, çevresel etkisi en fazla olan süreçleri veya malzemeleri vurgulayarak paydaşlara temel çevresel bilgileri hızla iletmeyi amaçlar.
Basitleştirilmiş Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi
Basitleştirilmiş yaşam döngüsü değerlendirmesi, temel kavramsal yaşam döngüsü değerlendirmesinden daha detaylıdır. Bir ürünün veya hizmetin çevresel etkisini daha ayrıntılı olarak değerlendirir. Basitleştirilmiş yaşam döngüsü değerlendirmesiyle genel verilerle ve standartlaştırılmış modüllerle çevresel sonuçları tahmin etmek amaçlanır.
Bu yöntemde önceden var olan veri tabanlarına ve endüstri standartlarına dayanan, yarı nicel bir değerlendirme bulunur. Bu kaynaklar belirli süreçlerin veya malzemelerin çevresel etkileriyle ilgili genel rakamlar verir. Bu rakamlar daha sonra değerlendirilen ürüne veya hizmete uygulanır.
Basitleştirilmiş LCA, kavramsal LCA’dan daha kapsamlıdır ancak tam özgüllükten yoksundurlar. Çünkü her ürünün veya hizmetin benzersiz özelliklerini dikkate almazlar. Ancak ayrıntı ve karmaşıklık arasında dengeli bir değerlendirme sundukları için ilk çevresel etki değerlendirmeleri arasında popülerdirler.
Ayrıntılı Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi
Ayrıntılı yaşam döngüsü değerlendirmesi yaşam döngüsü değerlendirmelerinin en kapsamlı biçimidir. Bu yöntemde belirli ürüne veya hizmete göre uyarlanmış özel araştırmalar yapılır ve veriler toplanır. Etkilerin kapsamlı olarak analiz edildiği ve kategorizasyona tabi tutulduğu bu yöntemde sonuçlar derinlemesine yorumlanır.
LCA Çalışmalarının Sağladığı Avantajlar Nelerdir?
Sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşma yolunda birçok fayda ve avantaj sunan LCA uygulama aşamasında zorluklara da sahiptir. Bu zorluklar aşağıdaki gibi özetlenebilir:
1. Sürdürülebilirlik stratejisi için nicel bir temel oluşturan LCA, taktiksel sürdürülebilirlik kararları almak için faydalı olabilir.
LCA, üretim süreçlerinde kullanılan ham madde, enerji ve su miktarının yanı sıra ortaya çıkan karbon ve atık miktarını da ölçer. Bu bütünsel bakış açısıyla ürünün yaşam döngüsünde en çok hangi kaynağın ve enerjinin nerede kullanıldığını, etki yoğunluğunun en fazla nerede olduğunu belirlemek mümkün hâle gelir. Bu sayede ürün tasarımını iyileştirmek, tedarikçiler için alternatifler üretmek ve operasyonlarda veya tedarik zincirlerinde değişiklik gerekip gerekmediğini belirlemek kolaylaşır. Ayrıca LCA çalışması, başta enerji verimliliği ve karbon ayak izinin azaltılması olmak üzere çeşitli sürdürülebilirlik hedeflerinin belirlenmesine ve optimize edilmesine yardımcı olabilir.
2. LCA’dan elde dilen sonuçlar bilinçli bir şekilde yenilik yapmak için içgörüler sunar.
Malzemelerin tedarik zincirlerini değerlendirmek, çevresel etki yaratma potansiyeli en yüksek materyalleri bulmaya yardımcı olur. Birkaç materyalden oluşan ürünler söz konusu olduğunda LCA çalışması, alternatifleri karşılaştırma ve test etme fırsatı sunar. LCA sonuçları alternatif üretim süreçlerini iyileştirmek için bilim temelli bir çıkış noktası yaratır. Ayrıca tedarikçilere ulaşmak ve inovasyonun çevresel faydalarını artırmak için onlarla birlikte Ar-Ge çalışmaları yapmayı teşvik eder.
3. LCA çalışmaları şeffaflık ve güvenilirlik sağlar.
LCA şeffaflığı teşvik ederek müşterilerin bilinçli kararlar almasını sağlar. Ürünler hakkında çevresel veriler sağlamak, bir şirketin güvenilirliğini güçlendirir ve daha sadık müşteriler yaratabilir. Yaşam Döngüsü Analizi, marka değerini artırır ve endüstride rekabet avantajı sağlar. LCA çalışmaları, markaların sürdürülebilir üretimde özgünlüğe, bütünlüğe ve güvenilirliğe sahip olduğunu gösterir. Veri odaklı şeffaflık markayı diğer markalardan ayırır. LCA, ürünlerin olumlu çevresel özelliklerini iletmek ve güven oluşturmak için etkili tedarik zinciri verileri sunar.
4. LCA, kurumsal sosyal sorumluluk almak için iyi bir fırsattır.
Kurumsal Sosyal Sorumluluk, bir şirketin sürdürülebilir uygulamalara olan bağlılığını gösterir. Aynı zamanda şirketin sosyal ve çevresel katkılarını önemli ölçüde iyileştirebilir.
5. LCA çalışması düzenlemelere uymaya yardımcı olur.
LCA standartları, küresel ve bölgesel sürdürülebilirlik raporlamasındaki gelişmelerle uyumlu olmayı gerektirir. Sürdürülebilirlik raporlamasına yardımcı olan LCA; Kurumsal Sürdürülebilirlik Raporlama Direktifi (CSRD), Alman Tedarik Zinciri Yasası ve Yeşil İddialar Direktifi gibi düzenlemelerle uyumlu hareket etmeyi sağlar.
6. Tedarik zinciri optimizasyonunu mümkün kılar.
Yaşam döngüsü değerlendirmesi tek bir ürünle veya süreçle sınırlı kalmaz, aynı zamanda tüm tedarik zincirini kapsar. Kuruluşların tedarikçilerinin çevresel etkisini değerlendirmelerine ve kendilerine ortak seçme sürecinde bilinçli kararlar almalarına yardımcı olur. Girdilerin ve çıktıların yaşam döngüsünü göz önünde bulundurur ve böylece tedarik zinciri boyunca iş birliği, yenilik ve iyileştirme fırsatlarını belirlemeye yardımcı olur.
LCA Çalışmasının Zorlukları Nelerdir?
Yaşam döngüsü değerlendirmesi ürün sürdürülebilirliği için önemli bir araçtır. Ürün tasarımı ve Ar-Ge’den kaynak ve tedarik zinciri yönetiminden pazarlama ve halkla ilişkilere kadar organizasyondaki herkese kapsamlı içgörüler ve değerli veriler sağlar. Ayrıca stratejik yönetime sürdürülebilirlik fırsatları da getirir. Ancak LCA çalışması yürütmenin de kendine has zorlukları olabilir.
Bir LCA çalışması için hazırlık olarak veri toplamak amacıyla, markaların üretim süreçlerinin çevresel girdilerini ve çıktılarını ölçmek için tedarik zincirindeki her bileşenin sürece dâhil edilmesi gerekir. Bu zaman ve kaynak bakımından zorlayıcı olabilir. Yenilikçi veya alternatif malzemeler genellikle kendi benzersiz üretim süreçlerine sahiptir ve bunlar çoğu zaman tescilli teknolojiler olduğundan bu tür materyallerle ilgili veri toplamak ekstra zaman ve çaba gerektirebilir.
Güncel ve yüksek kaliteli verilerin eksikliği LCA uygulamasındaki bir başka sorundur. Özellikle inşaat projeleri gibi genellikle malzemelerin, üretim süreçlerinin, çevre düzenlemelerinin önemli değişikliklere uğrayabileceği uzun dönemleri kapsayan alanlarda bu ciddi bir sorundur. Bazı sektörlerin dinamik yapısı, LCA çalışmalarını yürütmede önemli bir yeri olan güncel ve kapsamlı veri setlerini sağlamayı zorlaştırır.
ISO 14064-1:2018 Standardı ve GHG Protocol gibi kriterlere uygun olarak çalışan QuickCarbon, karbon emisyonu yönetiminde etkin çözümler sunar. Kullanıcı dostu yazılımımız web tabanlı erişim, güvenli veri depolama, anında raporlama ve kolay veri girişi avantajlarıyla karbon ayak izi hesaplama ve raporlama süreçlerini kolaylaştırır. Siz de şirketinizin çevresel etkilerini kontrol etme ve sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşma süreçlerini etkin bir şekilde yönetmek için şimdi QuickCarbon ile tanışın.